Lounge, zomernummer 2001.

Evaluatie Vrouwen ondernemen het

Nog altijd is het bedrijfsleven a man’s world en worden topfuncties nog maar voor 4 % door vrouwen bezet. Maar veel vrouwen zijn de discussies over het glazen plafond zat: seksisme is waarschijnlijk onuitroeibaar, dus waarom zou je er niet gewoon je voordeel mee doen? “Dan ga je op de koffie, zet je je plannen uiteen en lacht wat. Voor je het weet heb je er weer een klus bij.”

‘Vrouw maakt snelle opkomst op arbeidsmarkt’ kopte de Volkskrant onlangs op haar voorpagina. Zestigduizend banen zijn er in de laatste zes maanden van 2000 bijgekomen en die groei bleek volledig op het conto van vrouwen te schrijven. De werkloze man had het nakijken.
Het lijkt erop dat vrouwen nu dan eindelijk bezig zijn met de langverwachte inhaalslag.
Opvallend daarbij is dat ze zich steeds minder lijken te storen aan het traditionele machtsoverwicht van de man. Vrouwen richten hun eigen ‘old boys networks’ op, verenigen zich in organisaties als Vrouw en Ondernemen en Women on the Web. Dat deden de oerfeministes natuurlijk ook al, maar vrouwen van nu lijken minder behoefte te hebben zich af te zetten tegen de mannelijke sekse.

Integendeel, veel vrouwen zeggen openlijk het uiterst prettig te vinden om met mannen samen te werken. En binnen die samenwerking blijven ze zichzelf, ze realiseren zich dat vrouwelijke capaciteiten evengoed van belang zijn voor een bedrijf en hebben minder de neiging om zich als ‘manwijven’ op te stellen. Het gevoel van verongelijktheid lijkt ingeruild door zelfvertrouwen en vastberadenheid. Het slim spelen, daar gaat het om.
Als ultiem voorbeeld geldt natuurlijk Hillary Clinton. Toen zijn door het Amerikaanse volk (mannen én vrouwen) vanwege haar ‘te’ dominante aanwezigheid voor bitch werd uitgemaakt, schaarde ze zich gedwee achter haar man en speelde ze jarenlang de supporting and forgiving wife. Haar populariteit schoot omhoog. En ondertussen smeedde ze haar eigen plannen. Ze zorgde ervoor dat ze het politieke spelletje zo goed in haar vingers kreeg dat ze – op dezelfde avond dat iedereen zich vertwijfeld afvroeg of nu Gore of Bush de nieuwe president was – met een brede lach haar overwinning tot senator van de staat New York kon vieren. Het is ongetwijfeld mede aan haar te danken dat inmiddels zeventig procent van de Amerikanen gelooft in een vrouwelijke president voor 2016.

In vergelijking met de Nederlandse vrouw staat de Amerikaanse sowieso al een stuk hoger op de carrièreladder. Het percentage mannen en vrouwen op de arbeidsmarkt is er inmiddels gelijk. Zelfs in het mannendomein Silicon Valley neemt het aantal vrouwelijke automatiseerders en managers alsmaar toe en sinds kort hebben drie van de acht meest prestigieuze universiteiten (de zogenaamde Ivy League) een vrouwelijke directeur. Ter vergelijking: op de Nederlandse universiteiten is maar 4,5% van de hoogleraren vrouw. En dat terwijl de man/vrouw-verhouding van de studentenpopulatie gelijk is.
Toch lijkt het diversiteitsdenken langzamerhand ook naar Nederland over te waaien. Al te idealistische motieven moeten we daar niet achter zoeken. Amerikaase bedrijven wéten dat het bij elkaar zetten van mensen met verschillende achtergronden en ideeën tot onverwachte succesen leidt. En nu Nederland onder invloed van de toestroom van andere culturen en de emancipatie verandert, kan het niet lang meer duren totdat ook bedrijven hier het nut van een dergelijk beleid gaan inzien. Veel vrouwen wachten daar echter niet op.

“Mensen denken altijd dat je een bitch moet zijn om een bedrijf te kunnen leiden. Maar ik vind mezelf gewonn een lieve vrouw. Sterk, dat wel.”

Scarlett Kwekkeboom (33) is Zakenvrouw van het Jaar en beweegt zich in de ultieme mannenwereld: die van de elektrotechniek. “Ik zit graag tussen kerels,” zegt ze. “Vrouwen zijn sneller op hun tenen getrapt, bij mannen kun je heel direct zijn zonder dat ze zich persoonlijk aangevallen voelen. Bovendien sta ik op een receptie nooit alleen. Handig toch? Ja luister, je moet er gewoon je voordeel mee doen.”
Na het overlijden van haar vader nam Kwekkeboom Istimewa Elektro over, waardoor ze op haar 27ste plotseling baas was over 100 mensen. Ze reorganiseerde haar bedrijf grondig en wist in vier jaar tijd de omzet te verdubbelen. Hoe de mannelijke werknemers op haar reageren? “Ik ben altijd heel recht door zee, open en eerlijk. Dat waarderen ze. En ze vinden het prettig dat ik tussen ze sta, niet boven ze. Mannelijke directeuren willen zich vaak tegen alles aan bemoeien, die behoefte heb ik niet. Ik heb helemaal geen verstand van techniek. Echt waar! Mijn werknemers doen de techniek, ik het management. En dat is precies de kracht van mijn bedrijf”.

Volgens het rapport “Masculiniteit met een feminien inzicht” van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid passen vrouwen aan de top zich aan of hadden ze altijd al meer typische mannelijke kwaliteiten dan de gemiddelde vrouw. Weliswaar zouden vrouwelijke leidinggevenden beter zijn in het opbouwen van relaties en in het delen van macht en informatie, maar ze hebben gemiddeld dezelfde wensen, gedachten en idealen als mannen en vindt er dus geen culturele omslag plaats als zij aan de top komen.

“Onzin,” vindt Kwekkeboom. Zij heeft helemaal niet het gevoel dat ze zich conformeert aan mannelijke managementtechnieken. “Mensen denken altij d dat je een bitch moet zijn om een bedrijf te kunnen leiden. Maar ik vind mezelf gewoon een lieve vrouw. Sterk, dat wel.
“Je moet gewoon duidelijke principes hebben en beslissingen durven nemen,” vindt ook Guiditta Guidi (32). “En als ze me dan een loeder vinden, ach. Liever dat dan als soft beschouwd te worden.” Guidi richtte twee jaar geleden samen met Nadia Kafu een bedrijf op dat videoclips en documentaires produceert. De twee ontmoetten elkaar in de woestijn bij Las Vegas, waar Guidi de clip regisseerde van zangeres/presentatrice Fabienne. Kafu was Fabiennes manager. Hun karakters, visie en ambitie klikten zozeer dat ze besloten samen te gaan werken – dit tot grote hilariteit van de platenbobo’s en artiestenmanageres, die als het om vrouwelijke collega’s gaat vooral met pr-meisjes worden geconfronteerd. Wantrouwend observeerden ze het snelle succes van de twee dames, die hun bedrijf ook nog eens de teasende naam Latekx hadden gegeven. “Bij één platenmaatschappij was zelfs een weddenschap gaande. Twee van die pittige wijven, dat kan nooit goed gaan, dachten ze. Dus hadden ze met elkaar gewed hoelang het zou duren voordat we elkaar in de haren zouden vliegen en ons eigen bedrijf te gronde zouden richten.”

‘If you give me pleasure, I’ll let you produce my musicvideo’. Het is slechts een voorbeeld van de oneerbare voorstellen die Guidi regelmatig in haar oor gefluisterd krijgt. Dergelijke mannen wijst ze resoluut de deur. En lacht er vervolgens om. “Veel vrouwen zijn snel beledigd, ik niet. De wereld zich gewoon zo in elkaar, dat hoef ik niet zo nodig te veranderen.” Natuurlijk, zegt ze, werden ze in het begin wel eens moedeloos van al dat seksisme, de tegenwerping en de scepsis. Maar er kwam een moment dat ze besloten zich niet langer druk te maken om al die mannetjes met hun attachékoffers die niet geloofden dat twee vrouwen samen verdomd goed werk kunnen leveren. “En moet je ze nu zien kijken als we komen aanscheuren in Nadia’s flitsende cabrio!,” schatert ze. “Je hoort ze denken: ‘Wie denken die wijven wel niet dat ze zijn’ en ‘Hm, hoe komen die aan zoveel geld?’ Altijd moeten ze zo nodig iets impliceren, ze kunnen het niet bevatten dat wij net zo succesvol zijn als zij”.

“Twee van die pittige wijven, dat kan nooit goed gaan, dachten ze. Dus hadden ze met elkaar gewed hoelang het zou duren voordat we elkaar in de haren zouden vliegen en ons eigen bedrijf te gronde zouden richten.”

Nu ze een bekende naam zijn in de video-clipindustrie, hebben Guidi en Kafu zelfs voordeel van hun vrouw-zijn. “Veel muziekproducers willen met ons werken omdat we een andere kijk hebben op ‘sex sells’. Subtieler, met meer oog voor detail. We zetten vrouwen wel sexy neer, maar niet hoerig.” Nog een voordeel: “Het is voor ons makkelijk een afspraak te krijgen, mannen gaan snel om als ze een prettige vrouwenstem aan de telefoon horen. Dan ga je op de koffie, zet je je plannen uiteen en lacht wat. Voor je het weet heb je er weer een klus bij.” Ze denkt dat ze wel sterker in haar schoenen staat dan sommige van haar seksegenoten. “Ik werkte ooit bij een stichting voor kunst en cultuur waar alleen maar vrouwen zaten. Op een gegeven moment kregen ze ruzie met het bestuur en vervolgens zijn ze gewoon weggebleven. Dat vond ik zo stom en onprofessioneel, typisch een vrouwelijke reactie. Zo ben ik dus niet. Ik vecht voor wat ik wil bereiken, hou van mensen die helemaal voor iets gaan. Mijn compagnon Nadia heeft dat ook, die is nu acht maanden zwanger maar ze ligt gewoon nog vanuit bed projecten te regelen.” Hoe dat dan moet, straks, als er een kind is! Guidi, laconiek: “Oh, we zetten gewoon een box op kantoor. Simpelweg een beetje creatief zijn, toch?”

Nieuwe media als internet en e-mail spelen vrouwen in de kaart. De ICT bijvoorbeeld, was van oudsher een voor vrouwen gesloten wereld, omdat deeltijdfuncties er schaars zijn en weinig vrouwen kiezen voor een automatiseringsopleiding. Maar dankzij het internet is het een stuk makkelijker om vanuit huis te werken. Het aantal internetbedrijfjes groeit nog steeds en die worden niet zelden opgezet door vrouwen.
Marian de Jong is bestuurslid bij Women on the Web, een organisatie van vrouwen die actief zijn op internet, en kent zeker ‘een paar honderd’ vrouwen die de afgelopen tijd een eigen bedrijf zijn begonnen. Zelf werkt ze als internetmarketeer bij een grote bank, waar ze vaak als enige met twintig mannen aan een tafel zit. “Als je ervoor zorgt dat je serieus wordt genomen, is dat prettig werken”, vindt ze, “prettiger dan met alleen vrouwen zelfs.”
Waarom? “Ja, nu moet ik natuurlijk heel voorzichtig zijn… Maar ik vind dat het met vrouwen onderling toch snel een beetje te gezellig wordt.”
De Jong heeft nooit moeite gehad met mannelijke collega’s en stoort zich niet in het minst aan vulgaire mailtjes die rondgestuurd worden. “Al krijg ik de ergste waarschijnlijk niet te zien,” zegt ze lachend. Maar ze kent wel vrouwen die het lastig vinden zich te handhaven in een mannencultuur. “Als je je te vrouwelijk gedraagt, echt gaat lopen giechelen, dan gaan mannen zich superieur voelen. En dat voelen die vrouwen natuurlijk ook. Ik laat niet met me sollen en ik denk dat ik dat uitstraal, dat ik daarom nooit gezeik heb gehad.

Dat ‘met mij valt niet te sollen’ kan overigens ook een averechts effect hebben. Althans, als die houding te star is en niet gepaard gaat met enige humor. Chazia Mourali had in een interview met Opzij over haar nieuwe programma De Zwakste Schakel gezegd: “Ik denk dat het een van de eerste keren is dat een vrouw zich op de Nederlandse televisie zo mag profileren: kritisch, bot, meedogenloos.” Dat kon ze aan de tafel van Barend & Van Dorp komen toelichten. Zichtbaar gespannen trok Mourali met haar mond, bij elke sneer van Jan Mulder (“Theater? Ach, kom op zeg, het is maar een kwisje hoor!”) duwde ze haar kaken harder op elkaar. Professor Heertje, ook te gast, hield zich afzijdig maar dacht Mourali op het laatst misschien nog te kunnen plezieren met zijn voorstel de volledige NS-top te laten vervangen door vrouwen. ‘Omdat die beter zijn in communiceren’. Mourali was niet onder de indruk: ‘even een blik vrouwen opentrekken’ had volgens haar niet zoveel zin. Nee, de avond viel niet meer te redden. Mourali wist niet om te gaan met de spot van de drie heren aan de andere kant van de tafel en de heren op hun beurt kregen, vooral tot frustratie van macho Mulder, geen grip op de presentatrice.
Te serieus werkt dus niet, net zo min als te vrolijk. Hoe onrechtvaardig ook, het is bekend dat ‘typisch vrouwelijke’ manieren van communiceren (zoals het ‘giechelen’ dat De Jong noemt en het zich verontschuldigen uit medeleven, niet om schuld te bekennen) door mannen niet serieus worden genomen. Maar tegelijkertijd erkennen de vrouwen in machtige posities dat een charme-offensief ze wel degelijk helpt dingen gedaan te krijgen. Het blijft dus balanceren. Misschien dat de vrouwen die de top halen een natuurlijk gevoel voor die balans hebben. Of misschien moeten vrouwen gewoon accepteren dat gelijkheid niet bestaat, minder bang zijn hun effect op mannen uit te buiten en durven spelen met de verschillen die er altijd zullen zijn.

Wilt u meer weten over de activiteiten van het ING-platform OnderneemHet, surf dan naar de gelijknamige site